ΝΕΟΤΕΡΑ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΓΟΝΙΔΙΑΚΩΝ ΘΕΡΑΠΕΙΩΝ
Κ ΚΟΥΖΗ-ΚΟΛΙΑΚΟΥ
Η γονιδιακή θεραπεία του ιού του AIDS και η αποκατάσταση των τραυματισμών του νωτιαίου μυελού απετέλεσαν για το 2013 τα πλέον υποσχόμενα προγράμματα για χρηματοδότηση και άμεση μεταφορά των αποτελεσμάτων στον ασθενή στην Πολιτεία της Καλιφόρνια. Η Καλιφόρνια διαθέτει ένα από τα πιο παραγωγικά κέντρα Αναγεννητικής Ιατρικής στον κόσμο, το οποίο προσελκύει σημαντικούς επιστήμονες στα εργαστήρια του και χρηματοδοτεί προγράμματα υγείας τα οποία χρησιμοποιούν μεθόδους που βρίσκονται στην αιχμή της τεχνολογίας. Η έρευνα στα βλαστοκύτταρα και η μεταφορά των αποτελεσμάτων στον άνθρωπο αποτελούν πρωταρχικό αντικείμενο δραστηριότητας του Ιδρύματος.
Οι γονιδιακές θεραπείες αποτελούν την αιχμή του δόρατος της θεραπείας των κληρονομικών ασθενειών και ήδη υπάρχουν δημοσιευμένα αποτελέσματα εφαρμογής σε ασθενείς.
Η πρώτη χρήση γονιδιακής θεραπείας έγινε σε ασθενείς με μεσογειακή αναιμία. Η κληρονομικότητα της ασθένειας αυτής είναι γνωστή όπως και η μετάλλαξη η οποία την προκαλεί. Η γονιδιακή θεραπεία αρχικά εφαρμόστηκε από την αιματολόγο Cavazzana σε δύο παιδιατρικούς ασθενείς, οι οποίοι 12 μέρες μετά τη θεραπεία δεν είχαν ανάγκη μετάγγισης. Το 2010 ανακοινώθηκε η γονιδιακή θεραπεία ασθενούς ο οποίος έξι χρόνια μετά τη θεραπεία παραμένει ελεύθερος μεταγγίσεων. Το μεγαλύτερο πρόβλημα στους ασθενείς με μεσογειακή αναιμία είναι οι επιπλοκές των αλλεπάλληλων μεταγγίσεων, οι οποίες εκτός του κινδύνου μετάδοσης μολυσματικών ασθενειών φορτώνουν τον ασθενή με μεγάλες ποσότητες σιδήρου, οι οποίες προκαλούν ανεπάρκεια των οργάνων του. Παγκόσμια αναφέρονται 288.000 ασθενείς με μεσογειακή αναιμία που χρήζουν μεταγγίσεων και οι 15000 εξ αυτών ζουν στις ΗΠΑ. Για τη μεταφορά του υγιούς γονιδίου στα πάσχοντα αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα του ασθενή χρησιμοποιούνται εξασθενημένοι ιοί HIV και διάφοροι άλλοι ρετροϊοί οι οποίοι προσκολλώνται σταθερά στο γονιδίωμα των αιμοποιητικών κυττάρων και ενσωματώνουν το φυσιολογικό γονίδιο που ρυθμίζει την παραγωγή της υγιούς αιμοσφαιρίνης. Οι παρενέργειες της θεραπείας κατά την ιατρό κ Cavazzana ήταν ελάχιστες, παρατηρήθηκε μόνο μια μικρή ελάττωση του αριθμού των λευκών, λόγω της προηγηθείσας χημειοθεραπείας, η οποία αποκαταστάθηκε σύντομα. Στη μελέτη αυτή θα ενταχτούν άλλοι 20 ασθενείς με μεσογειακή αναιμία συνολικά και η μελέτη στη συνέχεια θα προχωρήσει στη γονιδιακή θεραπεία της δρεπανοκυτταρικής αναιμίας, μιας άλλης κληρονομικής αιμοσφαιρινοπάθειας της οποίας επίσης η μετάλλαξη είναι γνωστή.
Στη συνέχεια το UCLA ανακοίνωσε τη γονιδιακή θεραπεία 18 παιδιών με το σύνδρομο της ανοσοανεπάρκειας, (ανεπάρκεια της διαμινάσης της αδενοσίνης-ADA). Τα παιδιά αυτά κατ ουσία δεν έχουν αναπτύξει το ανοσοποιητικό τους σύστημα με αποτέλεσμα να είναι ευάλωτα σε λοιμώξεις, οι οποίες ακόμα και οι πιο απλές καταλήγουν να είναι θανατηφόρες. Τα παιδιά αυτά πεθαίνουν συνήθως τον πρώτο χρόνο της ζωής τους, εάν δεν προχωρήσουν στη γονιδιακή θεραπεία. Η γονιδιακή θεραπεία της ADA εφαρμόζεται από το 2009 και μέχρι σήμερα έχουν ολοκληρωθεί δύο πολυκεντρικές μελέτες με καλά αποτελέσματα. Και οι 18 ασθενείς ηλικίας 3 μηνών έως 4 ετών που έλαβαν μέρος σε αυτές τις μελέτες θεραπεύτηκαν πλήρως, χωρίς καμία παρενέργεια. Η πιο εντυπωσιακή περίπτωση αφορούσε δύο δίδυμα, εκ των οποίων μόνο το ένα είχε την ανεπάρκεια, ενώ το άλλο ήταν υγιές. Η μητέρα των διδύμων διαπίστωσε ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με την υγεία του ενός παιδιού της από την πρώτη εβδομάδα μετά τη γέννηση, παρά τις διαβεβαιώσεις των γιατρών της ότι η εντύπωση της οφείλεται στο δικό της στρες. Η διάγνωση της ασθένειας τέθηκε 6 εβδομάδες αργότερα και από τότε το παιδί τέθηκε σε απομόνωση μέσα στο σπίτι του για τον κίνδυνο μετάδοσης νοσήματος. Το ανοσοποιητικό σύστημα των παιδιών αυτών είναι τελείως ανενεργό και εάν δεν τεθούν σε απομόνωση καταλήγουν στον πρώτο χρόνο της ζωής τους. Η κλασική θεραπεία της νόσου αυτής είναι η μεταμόσχευση μυελού των οστών από υγιή και συμβατό αδελφό, ο οποίος στην προκειμένη περίπτωση δεν ήταν συμβατός και για το λόγο αυτό ακολούθησε η γονιδιακή θεραπεία των δικών του βλαστοκυττάρων. Εάν η θεραπεία ήταν επιτυχής θα εθεωρείτο ίαση και δεν θα υπήρχε συνέχεια της ασθένειας. Το παιδί θα ζούσε μια τελείως φυσιολογική ζωή. Ακολούθησε η γονιδιακή θεραπεία, το ανοσοποιητικό σύστημα του παιδιού αποκαταστάθηκε πολύ σύντομα και επανήλθε σε φυσιολογική ζωή 7 εβδομάδες μετά την έναρξη της θεραπείας. Το παιδί από τότε ζει φυσιολογικά.
Μια πολύ συχνή κληρονομική ασθένεια είναι η αιμοφιλία Β η οποία κληρονομείται μέσω των μητέρων, οι οποίες είναι φορείς, στα άρρενα μέλη της οικογένειας τα οποία νοσούν και εμφανίζουν συχνά αιμορραγίες ακόμα και με ελαφρό τραυματισμό. Η γονιδιακή θεραπεία της αιμορροφιλίας χρησιμοποιείται εδώ και αρκετά χρόνια σε πολλές χώρες του κόσμου και τελευταία ανακοινώθηκαν 11 νέοι ασθενείς οι οποίοι αντιμετωπίστηκαν με επιτυχία. Για τη θεραπεία 10 ασθενών χρειάζεται προετοιμασία 6 μηνών.
Στο παρελθόν έχουν γίνει προσπάθειες γονιδιακής θεραπείας της ινοκυστικής νόσου, οι οποίες διεκόπησαν λόγω επιπλοκών.
Οι γονιδιακές θεραπείες έχουν τη δυνατότητα να εφαρμοστούν σε όλες τις μονογονιδιακές ασθένειες, στις οποίες πάσχει μόνο ένα γονίδιο και το οποίο έχει ανιχνευτεί. Στις περιπτώσεις αυτές το υγιές γονίδιο <<φορτώνεται>> σε έναν διεισδυτικό, αλλά αδρανοποιημένο ιό, ο οποίος έχει τη δυνατότητα να ενσωματώνεται σταθερά στο γονιδίωμα του κυττάρου, να καταργεί τη λειτουργία του πάσχοντος γονιδίου και να ρυθμίζει εφ εξής την φυσιολογική λειτουργία του κυττάρου.
Οι γονιδιακές θεραπείες αποτελούν το μέλλον της ιατρικής και η έρευνα στον τομέα αυτόν συνεχίζεται με εντατικούς ρυθμούς. Ωστόσο έχουν ακόμα αδυναμίες και εφαρμόζονται κατά περίπτωση. Οι αδυναμίες εστιάζονται στην ασφαλή μεταφορά των υγιών γονιδίων στο γονιδίωμα των πασχόντων κυττάρων και την μόνιμη παραμονή τους μετά την ενσωμάτωση. Ως μέσα μεταφοράς των γονιδίων σήμερα χρησιμοποιούνται διάφοροι ιοί, οι οποίοι έχουν μεν το πλεονέκτημα της μόνιμης σύνδεσης τους με το γονιδίωμα των κυττάρων, αλλά επειδή η σύνδεση τους είναι τυχαία ενδεχομένως να ενεργοποιούνται ογκογονίδια και αυτό να έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση κακοήθων όγκων. Επίσης έχει αναφερθεί επανεργοποίηση των ιών και εμφάνιση λοιμώξεων. Όλοι αυτοί οι λόγοι επιβάλλουν τη βελτίωση των μεθόδων της γονιδιακής θεραπείας και προς την κατεύθυνση αυτή εστιάζονται οι έρευνες.