ΠΡΟΟΔΟΙ ΣΤΗΝ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ Ι
Κ ΚΟΥΖΗ-ΚΟΛΙΑΚΟΥ
ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ
Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου Ι είναι μια αυτοάνοση ασθένεια οποία προσβάλλει παιδιά και νεαρούς εφήβους. Επί του παρόντος δεν υπάρχει συγκεκριμένο γονιδιακό προφίλ κληρονομικότητας για την ασθένεια και ως παθογόνο αίτιο θεωρούνται διάφοροι ιοί, οι οποίοι προσβάλλουν τα παιδιά και προκαλούν εμπύρετα νοσήματα. Οι ιοί στη συνέχεια ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα, το οποίο επιτίθεται σε διάφορα όργανα, όπως το πάγκρεας, ο θυρεοειδής αδένας, τα νεύρα, οι αρθρώσει, το δέρμα καθώς και ιστούς. Αυτό που δεν είναι ακόμα γνωστό είναι πώς το ανοσοποιητικό σύστημα επιλέγει το όργανο στο οποίο επιτίθεται ή τι είναι αυτό που διαθέτει το πάγκρεας και προσελκύει τα λεμφοκύτταρα γύρω από τα νησίδια. Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου Ι εμφανίζεται αρκετά χρόνια μετά την έναρξη της δραστηριότητας του ανοσοποιητικού, όταν έχει καταστραφεί το μεγαλύτερο μέρος των νησιδίων του παγκρέατος και τα παραμένοντα δεν αρκούν για να παράγουν την ποσότητα της ινσουλίνης η οποία είναι απαραίτητη για την ρύθμιση του σακχάρου του αίματος. Μετά την εκδήλωση του διαβήτη το πάγκρεας διατηρεί ένα μικρό αριθμό ενεργών νησιδίων, για το λόγο αυτό στους νέους διαβητικούς οι ημερήσιες ανάγκες σε ινσουλίνη είναι μικρότερες σε σχέση με τους παλαιούς.
Η κλασική θεραπεία του διαβήτη είναι η ημερήσια χορήγηση της ινσουλίνης και όχι η εξάλειψη της επίθεσης του ανοσοποιητικού ή η αποκατάσταση του αριθμού των νησιδίων. Επειδή η χορήγηση της ινσουλίνης δεν εξασφαλίζει την απόλυτη ρύθμιση του σακχάρου, δεν προλαμβάνει τις υπογλυκαιμίες και την μικροαγγειοπάθεια, για το λόγο αυτό συνεχώς αναζητούνται νέοι τρόποι για τη συστηματική αντιμετώπιση του διαβήτη.
Το γεγονός ότι η ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού εναντίον του παγκρέατος διαρκεί χρόνια πριν την εκδήλωση του διαβήτη, οδήγησε στην αναζήτηση ορισμένων πρώιμων δεικτών, οι οποίοι ανιχνεύουν την προδιάθεση και την μελλοντική εμφάνιση του διαβήτη στα παιδιά. Οι δείκτες αυτοί είναι τα αυτοαντισώματα, μεταξύ των οποίων τα αντισώματα εναντίον των νησιδίων και τα αντισώματα εναντίον της ινσουλίνης. Μετρώντας ανά έτος τα επίπεδα των ανωτέρω δεικτών μπορεί να ανιχνευτεί πρώιμα ο πληθυσμός των νέων διαβητικών τύπου Ι. Κάθε θεραπεία η οποία αποσκοπεί στην ελάττωση της δραστηριότητας του ανοσοποιητικού και στην προστασία των νησιδίων θα μπορεί να εφαρμόζεται σε πολύ πρώιμα στάδια, πριν την εμφάνιση του διαβήτη και αυτό θα επιφέρει μεγάλο όφελος προς τον ασθενή.
Η ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού είναι τόσο έντονη ακόμα και χρόνια μετά την εμφάνιση του διαβήτη, ώστε η μεταμόσχευση νησιδίων αλλά και ολοκλήρου του παγκρέατος να έχουν αποτύχει, λόγω της συνεχιζόμενης επίθεσης.
Ως λύση έχει προταθεί χημειοθεραπεία και η μεταμόσχευση αιμοποιητικών βλαστοκυττάρων, με σκοπό την επανέναρξη της λειτουργίας του ανοσοποιητικού σε χαμηλότερους τόνους, η οποία αν και χρησιμοποιείται με επιτυχία στην αντιμετώπιση της σκλήρυνσης κατά πλάκας, δεν βρήκε εφαρμογή στο διαβήτη. Ο λόγος είναι η μικρή ηλικία των ασθενών και οι παρενέργειες της χημειοθεραπείας, οι οποίες εμφανίζονται σε ποσοστό 2% και μερικές θεωρούνται ισχυρότερες από τις απώτερες επιπλοκές του διαβήτη.
Σήμερα σε κλινικές μελέτες φάσης ΙΙΙ σε ασθενείς εφαρμόζεται χρήση χημειοθεραπείας και αυτόλογης μεταμόσχευσης αιμοποιητικών βλαστοκυττάρων του μυελού των οστών και του ομφαλοπλακουντιακού αίματος σε παιδιά άνω των 15 ετών. Η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται σε νεαρούς ασθενείς με πρόσφατη εμφάνιση του διαβήτη, ενώ ακόμα υπάρχουν ενεργά νησίδια τα οποία η μεταμόσχευση θα διασώσει από την συνεχιζόμενη επίθεση του ανοσοποιητικού. Η χημειοθεραπεία ελαττώνει τον αριθμό των λεμφοκυττάρων τα οποία συγκεντρώνονται και στραγγαλίζουν τα νησίδια και με τον τρόπο αυτόν αναμένεται τα ενεργά νησίδια να συνεχίσουν την παραγωγή της ινσουλίνης.
Χωρίς τη χρήση χημειοθεραπείας σήμερα χορηγούνται τα μεσεγχυματικού τύπου βλαστοκύτταρα, τα οποία συλλέγονται από τον μυελό των οστών, τον ιστό του ομφαλίου λώρου και το λίπος. Τα κύτταρα αυτά χορηγούμενα προκάλεσαν ρύθμιση του σακχάρου χωρίς τη χρήση ινσουλίνης σε μη παχύσαρκα πειραματόζωα, καθώς επίσης σε παχύσαρκους ασθενείς παρατηρήθηκε ελάττωση των επιπέδων της γλυκοσιλιωμένης αιμοσφαιρίνης και του σωματικού βάρους. Τα μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα χορηγούνται ενδοφλέβια και ενεργούν ασκώντας τοπική και συστηματική αντιφλεγμονώδη και ανοσορυθμιστική δράση αντίστοιχα.
Για να αυξηθεί ο αριθμός τους στην περιοχή των νησιδίων έχει προταθεί η άμεση χορήγηση τους εντός του παγκρέατος, μέθοδος η οποία στη συνέχεια κρίθηκε επικίνδυνη, δεδομένου ότι το πάγκρεας περιέχει πολλά ένζυμα τα οποία απελευθερώνονται κατά τον τραυματισμό με την χορήγηση και προκαλούν παγκρεατίτιδα.
Σήμερα σε πειραματική μελέτη χορηγείται ενδοφλέβια μαζί με τα μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα μια ουσία η οποία κατευθύνει τα βλαστοκύτταρα στην περιοχή του παγκρέατος όπου υπάρχει φλεγμονή, λόγω της συγκέντρωσης των λεμφοκυττάρων. Τα βλαστοκύτταρα φτάνουν στα νησίδια, συνδέονται μαζί τους και ασκούν τοπικά παρατεταμένη αντιφλεγμονώδη δράση και διακοπή της πορείας και συγκέντρωσης των λεμφοκυττάρων. Με τον τρόπο αυτό ελαττώνεται η παρατεταμένη έκθεση των νησιδίων σε οξειδωτικούς παράγοντες και σε μειωμένη παροχή θρεπτικών ουσιών, οι οποίοι τα οδηγούν σε πρώιμη νέκρωση.
Η μεταμόσχευση νησιδίων εφαρμόζεται σε ορισμένα κέντρα της Ελβετίας, δεν έχει γίνει μέθοδος ρουτίνας και θεωρείται μέθοδος υψηλού βαθμού δυσκολίας.
Αν και το πρόβλημα του σακχαρώδη διαβήτη τύπου Ι δεν έχει λυθεί, φαίνεται ότι η πολύ πρώιμη ανίχνευση προδιάθεσης σε συνδυασμό με τις κυτταρικές θεραπείες ίσως αποτελέσει την ασφαλέστερη και αποτελεσματικότερη θεραπεία, η οποία θα οδηγήσει ακόμα και σε πλήρη κατάργηση της ινσουλίνης.